Postać Iwana Groźnego zainteresowała Matejkę najprawdopodobniej pod wpływem lektury powieści Aleksego Tołstoja Książę srebrny. Powieść z czasów Iwana Groźnego, drukowanej w „Kłosach” w latach 1870–1871. W roku 1875 powstał obraz, na którym został pokazany najokrutniejszy okres rządów Iwana IV Groźnego. Tłumiąc opozycję bojarów przy pomocy specjalnie wyselekcjonowanych oddziałów wojskowych złożonych z tzw. opryczników, car wymordował około stu tysięcy poddanych. W przedstawionej scenie na miejsce egzekucji prowadzony jest bojar Michaił Jakowlewicz Morozow, wojewoda i namiestnik inflancki. Na czele orszaku, obok cara, kroczy metropolita moskiewski Lewta, przed którym chłopiec niesie otwartą Ewangelię. Za nimi podążają m.in. caryca i wyróżniający się okrucieństwem wśród „opryczników” Maluta Skuratow-Bielski, który w lewej ręce trzyma wyrok śmierci, wskazując nim cel pochodu – widoczną na horyzoncie szubienicę. Spogląda on na idącego za dworem Morozowa ubranego w poniżający, błazeński strój na pośmiewisko tłumu. Kruk siadający przed bojarem, pies wyjący obok i szubienica z wisielcami w tle jednoznacznie sugerują los skazańca, bezwzględnie naznaczony przez despotę.

Barbara Ciciora